Εφηβεία και Κατάθλιψη

Κατάθλιψη στην εφηβεία: Όσα χρειάζεται να ξέρουμε

Στη σημερινή κοινωνία που όλα τρέχουν γρήγορα γύρω μας και εμείς τρέχουμε μαζί τους για να προλάβουν τους στόχους της ημέρας, μας είναι δύσκολο να δίνουμε σημασία στα μικρά-μικρά. Συνήθως νιώθουμε ότι δεν έχουμε το χρόνο. Όταν κάποιες συμπεριφορές αρχίσουν να γίνονται συχνά, τότε κερδίζουν την προσοχή μας, αφήνοντας μα να αναρωτιόμαστε γιατί να συμβαίνουν: «Γιατί το παιδί μου δε βγαίνει από το δωμάτιο του; Αυτός ο μαθητής στην τάξη δεν παρακολουθεί συχνά το μάθημα. Ο φίλος μου πλέον δε μου μιλάει. Ας τον πιέσω λίγο! Βαριέται μάλλον. Είναι κλειστός. Φάση είναι θα περάσει!» Τι είναι όμως αρκετά σημαντικό να γνωρίζω για να μπορώ να αξιολογήσω πότε μιλάμε για κατάθλιψη ή απλά εσωστρέφεια;

Αιτιολογία κατάθλιψης

Η κατάθλιψη είναι μια από τις συναισθηματικές διαταραχές  του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου (DSM-V, 2013), στο οποίο βασίζονται οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας για να επικοινωνούν μεταξύ τους και να καθορίζουν τι είδους θεραπεία θα χρησιμοποιήσουν. Η κατάθλιψη είναι χρόνια ασθένεια, και μπορεί να έχει εξάρσεις ανά καιρούς. Η κατάθλιψη όπως και οι περισσότερες ασθένειες ψυχικής υγείας, εμφανίζονται και αναπτύσσονται λόγω μιας αλληλεπίδρασης μεταξύ του περιβάλλοντος του ατόμου και των γονιδίων του. Έρευνες δείχνουν ότι άτομα με βιολογική συναισθηματική ευπάθεια, η οποία όταν αλληλεπιδρά με στρεσογόνες εμπειρίες του περιβάλλοντος, έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν κατάθλιψη. Άτομα με γονείς που έχουν κατάθλιψη ή κάνουν κατάχρηση αλκοόλης έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν κατάθλιψη.

Συμπτώματα κατάθλιψης

Με βάση το εγχειρίδιο αυτό (DSM-V, 2013), τα συμπτώματα της κατάθλιψης αναφέρονται αρχικά στην καταθλιπτική διάθεση του ατόμου ή στην απώλεια ενδιαφέροντος/ ευχαρίστησης του. Συνήθως στα άτομα με κατάθλιψη παρατηρείται μια αλλαγή στην όρεξη ή/και βάρος του ατόμου, χωρίς να είναι σε δίαιτα, όπως επίσης και αλλαγές στον ύπνο, όπως για παράδειγμα να κοιμάται λιγότερο ή περισσότερο από το συνηθισμένο. Επίσης παρατηρείται αλλαγή στην κίνηση του, δηλαδή το άτομο μπορεί να είναι σε διέγερση ή να επιβραδύνει τις κινήσεις του. Τα άτομα με κατάθλιψη τείνουν να νιώθουν κουρασμένοι συχνά ή νιώθουν ότι χάνουν την ενέργεια τους και αναφέρουν συνήθως έντονες σκέψεις, σκέψεις αναξιότητας ή/και ενοχικές σκέψεις. Πολλές φορές τα άτομα αυτά, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν, χάνεται δηλαδή η προσοχή τους και αποφασιστικότητα τους. Τέλος, κάποια άτομα με κατάθλιψη  παρουσιάζουν σκέψεις θανάτου, δηλαδή, σκέφτονται ότι o θάνατος τους θα μπορούσε να τους λυτρώσει από αυτή τη συναισθηματική κατάσταση που βιώνουν καθημερινά.

Επιδημιολογικά χαρακτηριστικά κατάθλιψης

Η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε ηλικία και περισσότερο σε γυναίκες (2:1). Ωστόσο, έρευνες δείχνουν πως αν η κατάθλιψη εμφανιστεί κατά την εφηβεία αυτό προβλέπει τη χρονιότητα αυτής. Η ευαισθητοποίηση σε θέματα ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα όταν εμφανίζονται σε ηλικίες κάτω των 18 χρονών, είναι σημαντική για πρόληψη και έγκαιρη παρέμβαση. Η κατάθλιψη, αν και δεν είναι αρκετά γνωστό, εμφανίζεται σε μεγάλη συχνότητα στους έφηβους, καθώς και το 9% των εφήβων με κατάθλιψη είναι σε σοβαρή κατάσταση. Λόγω της σοβαρότητας που διέπει την εφηβική κατάθλιψη, τα άτομα που έρχονται σε επαφή με έφηβους είναι σημαντικό να γνωρίζουν πως μπορεί να διαφοροποιούνται τα κύρια συμπτώματα της κατάθλιψης όταν μιλάμε για εφήβους. Με τη διαφοροποίηση αυτή δύναται η δυνατότητα να μπορούν να διακρίνουν, να αξιολογήσουν και να παρέμβουν καταλλήλως όπου θεωρούν αναγκαίο.

1. Η κατάθλιψη στους έφηβους μπορεί να εκδηλωθεί με απότομες εκρήξεις: Οι απότομες εκρήξεις αυτές είναι έντονες, επαναλαμβανόμενες και σοβαρές. Μπορεί να είναι λεκτικές (π.χ. λεκτική οργή) ή/ και σωματικές (π.χ. σωματική επιθετικότητα σε άτομα ή σε ιδιοκτησία). Εμφανίζονται συχνά, 3 και περισσότερο φορές την εβδομάδα και δε συνάδουν με το αναπτυξιακό επίπεδο του έφηβου.
2. Μεταξύ των απότομων εκρήξεων, η διάθεση των εφήβων με κατάθλιψη είναι συνήθως ευερέθιστη ή θυμωμένη, και μπορεί να εμφανίζεται συνέχεια, σχεδόν σε καθημερινή βάση και είναι εύκολα παρατηρήσιμη.
3. Η κατάθλιψη στους έφηβους συχνά συγχέεται: Οι έφηβοι, λόγω των ορμονικών αλλαγών τους, έχουν συχνά συναισθηματικές αλλαγές και παρορμητικές συμπεριφορές. Είναι σημαντικό να μην ανάγονται οι συνηθισμένες εξάρσεις θυμού σε συμπτώματα εφηβικής κατάθλιψης. Ταυτόχρονα, η ευερεθιστότητα και τα ξεσπάσματα θυμού μπορούν να συγχιστούν και να παρερμηνευτούν με συμπτώματα της υπερκινητικότητας.
4. Σε σύγκριση με το τι παρατηρείτε στους ενήλικες, οι έφηβοι με κατάθλιψη, αντί να έχουν αλλαγές στην όρεξη τους, τείνουν να αποτυγχάνουν να φτάσουν στο προσδοκώμενο βάρος.
5. Έφηβοι οι οποίοι καταναλώνουν αλκοόλ σε μεγάλες ποσότητες είναι πιθανόν να έχουν επιλέξει ένα εσωστρεφή δρόμο προς την κατάθλιψη και είναι καλό να διερευνηθεί.
6. Προγνωστικοί παράγοντες για κατάθλιψη: Έφηβοι με πρώιμο άγχος (Witchen et al., 2000), με έντονα προβλήματα συμπεριφοράς (διαταραχή διαγωγής και εκρηκτική-προκλητική διαταραχή, Stringaris et al., 2012) είναι πιθανόν να αναπτύξουν κατάθλιψη.
7. Τέλος, είναι σημαντικό για όσους συναναστρέφονται με έφηβους να αξιολογήσουν την εμφάνιση προβλημάτων συμπεριφοράς, πτώσης της ακαδημαϊκής τους πορείας, συνεχόμενων φράσεων «βαριέμαι», «δεν έχω όρεξη», κοψιμάτων ή/ και χρήσης χρήση ουσιών. Η εμφάνιση αυτών συνήθως δεν κρούει κώδωνες κινδύνου, διότι παραλείπουμε να αντιληφθούμε τη σοβαρότητα μιας κατάστασης. Ωστόσο, είναι βέλτιστης προσπάθειας για πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση.

Τι κάνω για αυτό;

Όταν κάποιος διακρίνει, αξιολογήσει ή υποψιαστεί πιθανή κατάθλιψη σε έφηβο είναι σημαντικό όπως παρέμβει καταλλήλως. Αποφεύγουμε την επικριτική στάση και την απόρριψη του συναισθήματος με φράσεις «έλα μια φάση είναι θα περάσει», ή «μη νιώθεις λυπημένος», ενώ αντιθέτως αντιμετωπίζουμε με κατανόηση, για παράδειγμα «Βλέπω ότι είσαι πεσμένος τον τελευταίο καιρό.» Η κατάθλιψη, όπως και άλλες διαταραχές ψυχικής υγείας, χρειάζονται την παρέμβαση ειδικού επαγγελματία ψυχικής υγείας. Μια συστημική προσέγγιση του θέματος, η οποία απαιτεί τη συνεργασία αδειούχου ψυχιάτρου, εγγεγραμμένου ειδικού ψυχολόγου, του σχολείου και της οικογένειας δύναται να φέρει βέλτιστα αποτελέσματα. Η φαρμακευτική αντικαταθλιπτική αγωγή στην εφηβεία δεν είναι πάντοτε αναγκαία και αποτελεσματική (Olfson et al., 2006), ωστόσο ερευνητικά αποδεδειγμένες θεραπείες, όπως η Γνωστικο-Συμπεριφορική προσέγγιση, από εγγεγραμμένο ειδικό ψυχολόγο συνιστούνται.

Μη διστάσετε να επικοινωνήσετε με κάποιον ειδικό, όταν είναι αναγκαίο!

Σημ: Αρχική δημοσίευση στη διαδικτυακή εφημερίδα offsite cy στις 31 Μαρτίου 2018